در کلاس بزرگان
يكشنبه, ۴ اسفند ۱۳۹۲، ۰۵:۲۴ ب.ظ
ماخذ : کتاب
به سوی محبوب
و کتاب برگی از دفتر آفتاب
1. تقوا و خود سازی
چنانکه گذشت ایشان در نوجوانی به میدان خودسازی گام نهاد، و در فراگیری علوم
و تزکیه نفس چنان جدی بوده و هستند که گویا کاری غیر از آن ندارند، و همواره
در آموزش های اخلاقی بر این نکته اصرار دارند که تلاشی پیگیر و ریاضتی فراگیر
لازم است تا انسان در جبهه ستیز با رذیلتهای اخلاقی و در جهاد اکبر با هواهای
نفسانی، سر بلند و پیروز گردیده و به سازندگی خویش بپردازد، و همواره معتقد
به لزوم همپایی دانش و اخلاق بوده و مؤکداً به خطر جدایی علم و تزکیه هشدار
می‌دهند و زیان عالم غیر مهذّب و دانش بدون تزکیه را از هر ضرر و زیان دیگری
بیشتر می‌دانند.
آن بزرگوار، انسان مخلص و مشتاقی است که در همه حال عقربه زندگی و حیات خوی
را به سوی خدا چرخانده، و کوشیده است تا پیوسته در حوزه جاذبه الهی قرار
گرفته و به همه چیز و همه کس با دید خداخواهی بنگرد.
یکی از مجتهدان بزرگ در این باره گفته است:
« ایشان را نمی شود گفت آدم با تقوایی است، بلکه ایشان عین تقوا و مجسمه
تقواست. »
آیت الله شیخ جواد کربلایی می گوید:
« یکی از آقایان که کم و بیش از حالات ایشان مطلع و از هواداران ایشان نیز
بودند می گفت: آقا هر شب یا غالب اوقات وقت خود را به خلوت و فکر در مجاری
معارف الهی می گذرانند، و هیچ گاه حاضر نبودند که وقت خود را به باطل
بگذرانند و در محافل بیهوده شرکت کنند، و کاملاً در مقام احتراز از صحبتهای
بیهوده بوده و وقت رفتن به درس و یا تشرف به زیارت حضرت امیر- روحی فداه-
عبایش را بر سر کشیده و بدون التفات و توجه به کسی می رفتند، که چند بار خودم
نیز مشاهده کردم... ایشان کاملاً کتوم هستند مخصوصاً درباره حالات شخص
خودشان، و همچنین درباره بیان الطاف خاصه ای که حق تعالی به ایشان مرحمت
فرموده کتوم هستند. »
2. زهد و ساده زیستی
اولیای خدا بر خلاف عموم مردم که به ظاهر دنیا چشم دوخته اند و سرگرم آن
هستند، همواره به حقیقت دنیا می نگرند، و به فردای خویش می پردازند و بدینسان
هماره از قید مطامع گریخته و با صفای قناعت و ساده زیستی، روحی سرشار از
معنویت را به دست می آورند، در حالی که مردم در انبوه ظلمت های غفلت و
تشریفات زندگانی و آزمندیهای آن غرق و سرگردانند.
آیت الله بهجت نیز از این دسته اولیای خدا می باشد. ایشان زاهد عارفی است که
پیوسته بی رغبت به دنیا و آزاده و بی تکلف زیسته است، آن بزرگوار از برجسته
ترین چهره های زاهد و وارسته زمان ماست که چنان در جاذبه معنویات قرار گرفته
و به حقیقت و باطن دنیا توجه داشته که ذره ای به تعلقات و مادیات آلوده نگشته
و از هر چه رنگ تعلق پذیرفته آزاد بوده است. او نه تنها چنین اندیشیده و از
دنیا و مظاهرش گریزان بوده بلکه در عمل و زندگانی معیشتی نیز در همین راستا
حرکت کرده است.
زندگی ساده او در خانه ای قدیمی و محقر در قم، و مقاومت ایشان در برابر
خواسته های مکررعلما و مردم برای تعویض خانه، گواهی صادق بر روح بزرگ و
زاهدانه این پیر فرزانه است.
آیت الله مصباح در مورد زهد و ساده زیستی ایشان می گوید:
« آیت الله بهجت منزلی جنب مدرسه حجتیه اجاره کرده بودند، و بعد تغییر منزل
دادند و در اوائل خیابان چهار مردان فعلی یک خانه ای اجاره کرده بودند که
ظاهراً دو اتاق بیشتر نداشت، و در وسط آن اتاقی که ما خدمت ایشان می رسیدیم
پرده ای کشیده شده بود که پشتش خانواده شان زندگی می کردند و ما این طرف پرده
می نشستیم و از حضور ایشان بهره مند می شدیم. زندگی بسیار ساده و دور از هر
گونه تکلف و توأم با یک عالم نورانیت و معنویت...
الان نیز خانه ایشان ظرفیت اینکه تعداد زیادی در آن اجتماع بکنند ندارد، و دو
سه اتاق کوچک دارد با همان گلیمهایی که از چهل- پنجاه سال پیش داشتند. بعد از
مرجعیت نیز منزلشان هیچ تغییری نکرده، لذا جای پذیرایی و ملاقات از بازدید
کنندگان کم است، از این رو در اعیاد و ایام سوگواری در مسجد فاطمیه جلوس می
فرمایند، و کسانی که می خواهند ایشان را زیارت کنند آنجا خدمتشان می رسند. »
آیت الله مسعودی نیز می گوید:
« بارها آمدند برای ایشان خانه بخرند قبول نکردند، من خودم چند مرتبه به
ایشان گفتم: آقا! این منزل خراب است، از نظر وضع شرعی هم معلوم نیست آدم
بتواند اینجا زندگی کند. اصلاً توجهی نکردند. »
3. عبادت
یکی از عوامل مهم موفقیت انسان که می تواند برای دیگران الگو و راهنما قرار
گیرد، تقید ایشان به اعمال عبادی و تعبد ایشان است.
ارتباط استوار آیه الله العظمی بهجت با خداوند متعال، ذکرهای پی در پی، به
جای آوردن نوافل، شب زنده داریهای کم نظیر ایشان بسیار عبرت انگیز است.
سالهای سال نماز جماعت ایشان از شورانگیزترین، با صفا ترین و روح نوازترین
نمازهای جماعت ایران اسلامی بوده و هست. در این نماز عالمان وارسته و خداجوی،
بسیاری از طلاب تقوا پیشه، بسیجیان رزمجو و دلداده خدا، و دیگر قشرهای مردم
شرکت می کردند. این نماز چنان پر معنویت است که گاه به ویژه در شبهای جمعه
صدای گریه آیت الله بهجت با نوحه و ناله غم انگیز نمازگزاران همراه می شود، و
روحها به پرواز در می آید و چشمها به اشک می نشیند، و فضای دلها نورانی می
گردد. چنین فضای معنوی و روح نوازی در این زمان در هیچ نماز جماعتی وجود
ندارد. بی جهت نیست که بسیاری از اوقات در مسجدی که ایشان نماز جماعت اقامه
می کنند جا برای نماز گزاران تنگ می گردد و عده کثیری حتی آنان که مشتاقانه و
به امید کسب فیض از این نماز پر معنویت، از راه های دور آمده اند مجبور به
ترک مسجد می شوند.
این نماز همواره مورد توجه اولیای خدا بوده و هست، علامه طباطبائی(ره) در آن
شرکت می جسته، و آیت الله بهاء الدینی(ره) نیز عنایت خاصی به نماز جماعت
ایشان داشته اند. در این ارتباط آیت الله محمد حسن احمدی فقیه یزدی خاطره ای
را نقل می کنند که ذکرش در اینجا مناسب است. وی می گوید:
« شبهای ماه رمضان آیت الله بهاء الدینی زودتر از آیت الله بهجت نماز می
خواندند، ایشان خواست یکی از نزدیکان را به جایی بفرستد، آن شخص گفت: اگر
بروم از نماز شما محروم می شوم. آقای بهاء الدینی فرمودند: بر این کار را
انجام بده و بعد از افطار برو پشت سر آقای بهجت نماز بخوان. »
آقای مصباح نیز درباره سابقه نماز جماعت دل انگیز ایشان می گوید:
« آیت الله بهجت در حدود چهل سال قبل برنامه ای داشتند که پیش از غروب قدم
زنان به سوی صفائیه ( که آن وقتها در آنجا ساختمان احداث نشده بود و از
نزدیکهای پل صفائیه دیگر زمین مزروعی بود )، می رفتند و مقدار زیادی از
زمینهای مزروعی را می گذشتند و در آنجا می نشستند و بعد نماز مغرب و عشاء را
در آن زمینها می خواندند و بعضی دوستان که علاقه مند بودند خدمت ایشان می
رسیدند.
یکی از آن دوستان نقل می کرد:
آیت الله بهجت یک شب بعد از نماز فرمودند:
« اگر سلاطین عالم می دانستند که انسان در حال عبادت چه لذتهایی می برد، هیچ
گاه دنبال این مسائل مادی نمی رفتند...»
وقتی که این منزلی را که اینک در آن اقامت دارند خریدند، چون نزدیکتر بود
بیشتر دوستان در همین منزل برای نماز خدمتشان می رسیدند، بعد ایشان را به
مسجد فاطمیه دعوت کردند و آنجا محل اجتماع کسانی بود که علاقه مند بودند از
نماز ایشان استفاده کنند، و تاکنون همچنان قریب به چهل سال است که در مسجد
فاطمیه در سه وقت نماز جماعت اقامه می کنند، و اخیراً درسشان را هم از منزل
به همان مسجد منتقل کرده اند و دید و بازدیدهای اعیاد و ایام سوگواری نیز در
همان مسجد انجام می گیرد. »
آیت الله شیخ جواد کربلایی درباره نماز شب و گریه های نیمه شب ایشان می گوید:
« جناب آیت الله بهجت در جدیت در نماز شب و گریه در نیمه های شب مخصوصاً
شبهای جمعه کوشا بودند. یکی از علما و مشاهیر به من فرمودند که: شب جمعه در
مدرسه سیّد(ره) در نجف اشرف در نیمه شب شنیدم که ایشان با صدای حزین و ناله و
گریه در حالی که سر به سجده گذاشته بود مکرّرَاً به حق تعالی عرضه می داشت:
« إلهی! من لی غیرک، أسأله کشف ضرّی والنّظر فی أمری:
معبودا! من جز تو چه کسی را دارم که از او بخواهم رنجوری مرا بر طرف کرده و
نظری به امورم نماید. دعای کمیل »
4. زیارت و توسل
آیت الله بهجت حتی با این سنّ و سال برنامه روزمره خویش را به این صورت آغاز
می کنند: هر روز با نهایت ادب به محضر مقدس حضرت معصومه علیها السلام شرفیاب
می گردند. و با احترام و خضوع و خشوع در مقابل ضریح مطهر می ایستد و بعد
زیارت عاشورای حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام را قرائت می کنند.
مؤلف کتاب انوار الملکوت از قول آیت الله شیخ عباس قوچانی، وصّی مرحوم میرزا
علی آقای قاضی نقل می کند که:
« آیت الله العظمی بهجت بسیار به مسجد سهله می رفتند و شبها تا صبح به
تنهایی در آن جا بیتوته می کردند. یک شب بسیار تاریک که چراغی هم در مسجد
روشن نبود، در میانه شب احتیاج به تجدید وضو پیدا کرده و برای تطهیر و وضو به
ناچار می بایست از مسجد بیرون رفته و در محلّ وضو خانه که بیرون مسجد در سمت
شرقی آن واقع است وضو بسازند، ناگهان مختصر خوفی در اثر عبور این مسافت و در
ظلمت محض و تنهایی در ایشان پیدا می شود، به مجرد این خوف ناگهان نوری همچون
چراغ در پیشاپیش ایشان پدیدار میشود، ایشان با آن نور خارج می شوند و تطهیر
نموده و وضو می گیرند و سپس به جای خود بر می گردند و در همه این احوال، آن
نور در برابر ایشان حرکت می کرده تا اینکه به محل خود می رسند آن نور ناپدید
می شود. »
5. تواضع و فروتنی
شهرت گریزی، هوی ستیزی و فروتنی از دیگر ابعاد برجسته شخصیت معنوی ایشان است؛
با اینکه فقیهی شناخته شده و مجتهدی صاحب نام و از برجستگان حوزه علمیه قم می
باشند، نه تنها تا کسانی که از ایشان مسن تر بودند و یا جلوتر بودند، بلکه تا
هم دوره ایهای ایشان در قید حیات بودند هیچگاه اجازه انتشار توضیح المسائل
خود را نمی دادند، تا اینکه با در خواستهای مکرر عالمان راضی شدند فتاوایشان
به چاپ برسد، با این حال اکنون نیز به هیچ وجه اجازه نمی دهند رساله شان را
از وجوهات شرعیه چاپ کنند.
و نیز در مجالسی که از طرف ایشان برگزار می شده است، ایشان به خطبای مجالس
توصیه می فرمودند که: حتی از ذکر نام ایشان در مجلس خود داری کنند. و این،
خود دلیل اوج هوی ستیزی و هوس پرهیزی این مرجع بزرگ است.
حاج آقا قدس درباره تواضع و شکسته نفسی ایشان می گوید:
« روزی با مهمان خودم، مرحوم حجة السلام حاج شیخ نصر الله لاهوتی به خدمت آقا
رفتیم. آقای لاهوتی گفتند: آقا! من به مشهد مشرف شده بودم، کسی از شما انتقاد
می کرد و من عصبانی شدم. آقا فرمودند: در روایات آمده است عالمی را که رو به
دنیا آورد متهم سازید. من خیلی ناراحت شدم که خدایا! اگر زندگی این آقا رو به
دنیا آوردن است، پس تکلیف ما چیست؟ »
8. اهتمام ویژه به رعایت شرعیات
مهمترین ویژگی که در اولین نگاه از آیت الله بهجت مشاهده می شود اهتمام ایشان
به رعایت آداب شرعی و سیره اهل بیت علیهم السلام می باشد.
آیت الله مصباح در این باره می گوید:
« همه علمای اخلاقی شیعه در اینکه راه صحیح تکامل، راه عبودیت است و انسان جز
با اطاعت دستورات خدا نمی تواند به مقامی برسد، متفقند. مگر کسانی که
انحرافاتی در فکر و رفتارشان باشد؛ اما بر اهمیت دادن به رعایت آداب شرعی و
سیره اهل بیت علیهم السلام همه یکسان نیستند.
حضرت آقای بهجت(حفظه الله) هم شخصاً در رعایت آداب شرعی بسیار مقید هستند و
ریزه کاریهای خاصی را در رفتارشان رعایت می کنند، که وصف آنها کار دشواری
است.
اینک به عنوان نمونه یک نکته ای را نقل می کنم شاید اینها در تاریخ بماند و
کسانی که مایل باشند از دستورات شرع پیروی کنند بدانند که تا کجاها باید
انسان آداب شرعی را رعایت کند.
ملک مختصری در شمال، از پدرشان به ایشان به ارث رسیده بود که محصول برنج داشت
و لااقل بخشی از مصرف خانه ایشان از آنجا تأمین می شد. ولی وقتی برنج را می
آوردند ایشان مقید بودند که مقداری از آن (هر چند فرض کنید چند کیلو را) به
همسایگان و دوستان اهداء کنند.
در جریان مبارزات، مدتی بود که بنده قم نبودم به مسافرت رفته بودم حتی
نزدیکان ما هم درست اطلاع نداشتند که من کجا هستم. در این مدت ایشان یک بار
کیسه ای برنج و بار دیگر مبلغی پول (که البته آن زمان هم خیلی زیاد نبود) به
منزل ما فرستاده بودند، نکته اینجاست که مبلغ پول را توسط آقازاده خود علی
آقا، و خانم خود ایشان به خانه ما فرستاده بودند و آقا زاده شان سر کوچه
ایستاده بود و خانم ایشان آن را در منزل ما به خانواده ما داده بودند.
وقتی برگشتم و این جریان را شنیدم مدتی متحیر بودم که این چه سرّی بود که
خانمشان تشریف بیاورند در منزل ما و این مبلغ را بدهند. بعد از مدتی به این
نتیجه رسیدم که یکی از آداب شرعی این است که اگر زنی شوهرش مسافرت هست مرد
نامحرم در خانه اش نرود و اگر کاری هست به وسیله خانمی انجام بگیرد.
این قدر ظرافتها و ریزه کاریها در گفتار و رفتار و نشست و برخاست اولیای خدا
وجود دارد که فهمیدن آنها خود یک علمی میخواهد، چه رسد به اینکه انسان بتواند
دقیقاً آنها را رعایت کند، و همینهاست که بنده را در بندگی پیش می برد و پیش
خدا عزیز می کند و به مقامات بلندش می رساند.
و نصیحت ایشان به کسانی که از ایشان دستور می خواهند، رعایت مسلّمات شرع است،
و افرادی که نصیحتی می خواهند ایشان تأکید می کنند مسلمات شرع را درست رعایت
بکنید. و آن چیزهای که مشکوک و مشتبه است در درجه بعد است.
ایشان یک استدلالی در این زمینه دارند که بسیار آموزنده است، و بنده هم از
ایشان یاد گرفته ام و گاهی در سخنرانیها یا جاهای دیگر مطرح می کنم، و آن این
است که:
خداوند که می خواهد بندگان را هدایت کند و به کمال برساند، اموری را که بیشتر
در سعادت انسان مؤثر است بیشتر بیان می کند، لذا ما نیز اگر بخواهیم بفهمیم
چه چیزهایی موجب سعادت انسان می شود، باید ببینم خداوند بر چه چیزهایی بیشتر
تأکید کرده است. هر مطلبی که در قران و روایات و کلمات اهل بیت علیهم السلام
و سیره عملی آنها بیشتر مورد توجه بوده، معلوم می شود در تکامل انسان بیشتر
مؤثر است. از مهمترین آنها اهتمام به نماز است، این همه آیاتی که در قرآن
درباره نماز آمده است و این همه روایاتی که درباره رعایت وقت نماز، حضور قلب
در نماز و آداب نماز است شاید در هیچ بابی از ابواب فقه و دستورات شرع نداشته
باشیم.
ایشان گاهی به عنوان طعن و طنز می گفتند: ماها برای تکامل مان دنبال یک چیزی
می گردیم که نه خدا گفته نه پیغمبر و نه امامی...».
آیت الله شیخ جواد کربلایی نیز در این باره می گوید:
« آیت الله العظمی بهجت به بنده با یک آب و تابی می فرمودند:
« کی بر طبق مسلمات شرع مانند: ترک معاصی، اتیان واجبات و نوافل و قرائت قرآن
در جای خلوت با حضور قلب، و خلاصه انجام عبادت با شرایط صحت و شرایط قبول و
با محتوا بودن عبادت از حیث اسرار نماز و اسرار سایر عبادات عمل کرده ای تا
نتایج آنها را بیابی، که حال از ما دستورالعمل برای سیر الی الله تعالی می
خواهی، و گویا منتظری پیری از پشت کوه قاف بیاید و تو را راهنمایی کند! آیا
این همه مسلمات شرع اطهر کافی نیست که کما هو حقه عمل کنی و به جایی برسی. »
خلاصه بنده از بیان ایشان فهمیدم که سالک باید کاملا" و از همه جهات مواظب
ظواهر شرع مقدس بوده، و نسبت به حالات معنوی کتوم باشد مگر از اهلش. و اهل آن
اندکند. »
چندی پیش نیز که بنده در قم درس اخلاق می گفتم ایشان به من فرمودند:
« آنچه را اهل علم می فهمند بگو، و ما فوق درک آنها را مگو. »
9. الگوی رفتاری مجسّم
یکی از ویژگیهای آیت الله بهجت که ایشان را از دیگر عالمان، و بلکه مجتهدان
ممتاز می کند، الگوی رفتاری برگرفته از شیوه معصومین علیهم السلام است که
گفتار و کردار، اعمّ از نشست و بر خاست، و سخن گفتن و خاموش بودن، و در نحوه
انجام عبادات و راز و نیاز با معبود یکتا، و برخورد با افراد، و ... نمایان
است. این ویژگی به گونه ای است که حتی هر انسان غافلی را به خدا متوجه می
کند.
آیت الله مصباح در این باره می گوید:
« بنده از سال1331 که به قم آمدم با ایشان آشنا شدم، منزل ایشان جنب مدرسه
حجتیه بود، و تقریبا" هر روز آقا را هم در راه و هم در حرم زیارت می کردم،
چهره نورانی ایشان برای هر بیننده ای جاذبه داشت، و کیفیت نشست و برخاست و
حرکات و سکنات ایشان جلب توجه می کرد و نشان می داد که ایشان در یک فضای
معنوی خاصی زندگی می کند و توجه شان به فوق مطالبی است که دیگران به آن توجه
دارند تقیّد ایشان به عبادات و سحر خیزی و زیارت حضرت معصومه علیها السلام و
برنامه های متعددی که هر روز اجرا می کردند. همگی اولین چیزهایی بود که هر
بیننده ای را به خود متوجه می کرد، مخصوصاً کسانی که دوست داشتند یک الگوی
رفتاری برای خودسازی بشناسند و پیروی کنند.
آنچه بر این عوامل می افزود توجّهات خاص و نگاه های نافذ ایشان بود، گاهی
نسبت به بعضی از افراد مثل یک جاذبه ای که روح طرف را به خود جذب کند، اثر می
گذاشت.
به هر حال، این خصوصیات باعث شد که کنجکاوی ما تحریک بشود و ببینم ایشان کیست
و چه خصوصیات و چه ویژگیهایی دارد. از دوستان و آشنایان و کسانی که احتمال می
دادیم با ایشان بیشتر مأنوس باشند، تحقیق کردیم و برای ما روشن شد که ایشان
هم از نظر علمی و هم از نظر معنوی ممتاز هستند. کم کم اجازه گرفتیم گاه گاهی
به منزلشان برویم و از نصایحشان استفاده کنیم. »
11- نظم و برنامه ریزی در کارها
یکی از شاگردان آقا می نویسد:
« حضرت آقا در کارشان دقیق و منظم هستند به عنوان مثال حتی برنامه ریزی کرده
اند که از در منزل تا مسجد مشغول فلان ذکر، و بعد از آن ذکر خاصی را بگویند،
تا وقت ایشان ضایع نگردد، و نوافل یومیه را نیز به همین منوال برنامه ریزی
نموده اند. »
یکی از فضلای قم می نگارد:
« روزی نزدیک غروب چند دقیقه ای سر کوچه منزل آیت الله بهجت (مدظله) ایستادم
تا همراه ایشان به مسجد بروم، ولی چون هوا مقداری تاریک شده بود با خودم گفتم
ممکن است ایشان از منزل خارج شده و به مسجد تشریف برده باشند.
لذا به طرف مسجد حرکت کردم ولی دیدم هنوز ایشان تشریف نیاورده اند. از یکی از
دوستان که همراه من بود خداحافظی کردم و قصدم این بود که بر گردم واز فرصت
استفاده نموده و در فاصله حرکت معظّم له تا مسجد پرسشی مطرح کنم.
در فاصله زمانی که از مسجد می آمدم سعی کردم پرسشی را در نظر بگیرم چون سؤال
خاصی را از پیش در نظر نداشتم.
حقیقت این بود که مقصودم از این مزاحمتها و طرح سؤالها بیشتر این بود که
بهانه ای برای سخن گفتن و به حرف آمدن بزرگانی مثل ایشان فراهم کنم، چرا که
معتقدم نَفَس گرم و مسیحایی این بندگان خوب خدا در نفوس ما اثر می کند، و در
فرمایشاتشان یک کلمه و یک نکته ظریف مطرح می شود که به انسان نهیب می زند و
فرد را از غفلت خارج می کند.
خلاصه این سؤال را در نظر آوردم: اینکه در قرآن کریم آمده است که خداوند
« مبدل السیئات بالحسنات: تبدیل کننده بدیها به خوبیها » است به چه معناست؟
چگونه ممکن است سیئه به حسنه تبدیل شود؟ وقتی ایشان نزدیک شدند، سلام کردم و
سپس عرض کردم: حاج آقا سؤالی داشتم اگر اجازه هست مطرح کنم؟ ایشان بلافاصله
دستشان را به حالت نفی تکان دادند و با لحن تندی فرمودند:
« ابداً! هیچ! نه وقتش را دارم و نه حالش را! وقت گذشته است نماز دیر شده و
منتظرند! شما هم متوجه باشید که سؤالاتتان از این جور سؤالات نباشد. سپس
نگاهی سر تعظیم به سوی حرم حضرت معصومه علیها السلام فرو آورده و سلامی کرده
و داخل مسجد شدند!
حقیقت این بود که من حسابی به اصطلاح جا خوردم و در برابر این برخورد معظم له
واقعا" دست و پایم لرزید. لذا یکی دو قدم عقب کشیدم و به دنبال ایشان وارد
مسجد شدم. در نماز هم حواسم پرت بود و تماماً راجع به این جریان و علت آن و
منظور معظم له فکر می کردم. بعد از نماز هم در همین زمینه فکر می کردم.
در مجموع از این برخورد فهمیدم همانطور که خداوند قهر و رحمتش هر دو به نفع
بندگان است، به نظر خودم یک احتمال این بود که ایشان می خواستند بفهمانند که
انسان قبل از نماز باید خود را مهیای اقامه آن کند، ذکری بگوید، توجهی پیدا
کند، و آمادگی روحی و نفسانی برای نماز و سخن گفتن با خدا پیدا کند، خود
ایشان نیز در حین آمدن به مسجد مشغول ذکر بودند و بدین وسیله برای نماز مهیا
می شدند.
احتمال دیگر این بود که چون دیدند من از روبروی ایشان می آیم و به محض دیدن
ایشان جلو رفتم سؤال را مطرح کردم، خواستند بفهمانند که این کار درستی نیست.
البته من از مسجد بر گشته بودم و می خواستم از فرصت استفاده کرده، و در بین
راه از ایشان بهره ای بر گیرم.
احتمال سوم این بود که ایشان از سؤال جور کردن فوری من و آنچه در ضمیر من
گذشته بود ـ که در واقع سؤال کردن من چیزی جز بهانه به حرف کشیدن ایشان نبودـ
خبردار بودند و با این برخورد از ما فی الضمیر من خبر دادند. و البته جای
تعجب ندارد چرا که خود ایشان به دوستان ما گفته بودند که در گذشته هر طلبه ای
در نجف اشرف که «طی الارض» نداشت بین طلاب دیگر انگشت نما بود. یعنی این گونه
امور خارق العاده بایستی برای طلبه و علما، عادی و طبیعی باشد. »
12. دائم الذکر بودن
حجة السلام والمسلمین خسرو شاهی می گوید:
« یکی از خصوصیات بارز آیت الله بهجت دائم الذکر بودن ایشان‌است.
روزی ایشان هنگام بازگشت پس از اقامه نماز جماعت از مسجد به طرف منزل، به
طلابی که همراه و پشت سر ایشان حرکت می کردند، رو کردند و فرمودند: با من
کاری دارید؟ گفتند: نه می خواهیم همراه حضرتعالی چند قدمی برداریم وهمراهی
شما نصیب ما بشود. ایشان فرمودند: من از مسجد تا منزل برنامه ای برای ذکر
گفتن دارم، چون فکر می کنم شما با من کاری دارید ذکر را متوقف می کنم، و وقتی
منزل می رسم می بینم برنامه ام کامل انجام نشده است و ناراحت می شوم. »
13. اندیشیدن پیش از سخن گفتن
نیز آقای خسرو شاهی می گوید:
« یکی از ویژگیهای بارز ایشان آن است که وقتی می خواهند مطلبی بفرمایند،
علاوه بر رعایت مقتضی حال، اول فکر می کنند. حتی در این زمینه فکر می کنند که
مطلب را چگونه و در چه قالب و جملاتی بگویند. تا از سویی کوتاه باشد و از
جهتی رساتر بوده و بهتر مطلب را برساند. »
14. کتوم بودن
آقای مصباح در این باره می گوید:
« یکی از ویژگیهای ایشان این است که در اظهار مقامات معنوی کتوم هستند، و
بسیار نادر اتفاق می افتد که چیزی بگویند و یا به گونه ای رفتار کنند که شخص
متوجه و مطمئن شود که ایشان یک امر خارق العاده ای را انجام داد، و یا علم
خارق العاده ای دارند؛ ولی افرادی که ارتباط نزدیک با ایشان دارند در طول
سالها زندگی و معاشرت با ایشان گاهی به نکته هایی برخورد کرده اند که نشانه
های قطعی است برای اینکه ایشان قدرتهایی بیش از آنچه دیگران دارند، در اختیار
شان است. »
15. تربیت غیر مستقیم
دراین باره باز آقای مصباح می گوید:
« برای اینکه از نکات اخلاقی ایشان استفاده کنیم معمولاً چند دقیقه ای زودتر
در جلسه درس حاضر می شدیم، و ایشان معمولاً پیش از درس تشریف می آوردند و در
اتاق محل درس جلوس می فرمودند و به صورتهای مختلف و غالباً بلکه همیشه بطور
غیر مستقیم نصیحت می کرد. یعنی همین که می نشستند یک حدیثی می خواندند، یا یک
داستان تاریخی نقل می کردند، ولی حدیثی یا ذکر آن داستان تاریخی با رفتار روز
گذشته چنان تناسب داشت که گویی ایشان دارند حالات ما را بیان می کنند، و به
این صورت نقصها موجود در رفتار ما را با نقل حدیث یا ذکر داستان و یا جریان
تاریخی به ما گوشزد می کرد.
و این مطلبی بود که سایر دوستان نیز بدان اذعان داشتند و می گفتند: ایشان یک
مطالبی می گویند که درست منطبق می شود بر زندگی ما، و با ذکر آن داستان یا
حدیث مشکلات ما را در زندگی حل می کنند و قصور و اشتباهاتمان را به ما گوشزد
می کنند.
به هر حال روش تربیتی ایشان در برخورد با دیگران به طور مستقیم نبود و نمی
گفتند که این کار را بکنید یا نکنید، یا فلان کار بد را انجام دادید بلکه با
ذکر حدیث، جریان تاریخی و داستانی شخص را متوجه نقص کارش می کردند و به او
گوشزد می کردند که خودش را اصلاح کند. »
آموزش برنامه نویسی به شرط چاقو